O wieży Babel i imieniu

W Księdze Rodzaju, w wersetach 11,1-9 opisaną mamy historię wieży Babel. Ludzie wznoszą sobie tę wieżę z następującym zamiarem: "zbudujmy sobie miasto i wieżę, której szczyt sięgałby aż do nieba, i uczyńmy sobie imię (shem -שם), abyśmy się nie rozproszyli po całej ziemi" (11,4). Autor pozwala sobie na nieco komiczne prowadzenie narracji. Oto ludzie kierując się dość prostym wyobrażeniem sacrum, budują wieżę do nieba. Bóg zaś: "zstąpił (...) by zobaczyć miasto wieżę, które budowali ludzie" (11,5). Budowla jest więc na tyle imponująca, że by ją w ogóle dojrzeć, Bóg musi zstąpić z owego nieba, które ludzie starali się osiągnąć. Wszystko to oczywiście antropomorfizacja Boga, jednak o dość ironicznej wymowie.
- Po opisie wieży Babel i wszystkich związanych z tym peryferii mamy opis potomków Sema. Sem (שם) to to samo słowo, co znane nam już "imię"...
- Kolejnym elementem literackim jest opis powołania Abrama. Bóg daje mu szereg obietnic, z których jedno jest szczególnie interesujące: "i uczynię sławnym imię (שם) twoje".
Ciekawe. Czasami za wszelką cenę próbujemy być sławni, popularni, cieszyć się dobrą (lub złą) reputacją, pragniemy by ludzie postrzegali nas tak, a nie inaczej. Ale to nie zawsze jest Boży sposób na życie. Bóg nie ma nic przeciwko naszemu dobremu imieniu, pod warunkiem, że to On będzie je określał. Bo przecież, On chce obdarować nas tym co najlepsze, chce byśmy nosili najwspanialsze możliwe "imię" - Jego imię.
Nie tylko imię łączy historię Babel z Abrahamem. Bóg mieszając języki "rozproszył ich stamtąd po całej powierzchni ziemi" (11,9) tworząc liczne narody (goim) z jednego ludu (am). W opisie powołania Abrama czytamy natomiast: "uczynię z ciebie naród (goi) wielki i będę ci błogosławił" (12,2). Słowem "lud" (am) jest później nazywany zwykle Izrael.

"Shem" występujące w tym tekście to nie jedyna zabawa słowami, jaką proponuje nam Autor Księgi Rodzaju. Podobna gra to użycie słów Babel (nawa wieży, oznacza "Babilon") i balal - "pomieszać". Nazwa wieży powinna kierować naszą uwagę do starożytnego Babilonu i stojącej tam gigantycznej wieży - zigguratu Etemenanki, świątyni boga Marduka. Wzniesiona z cegieł (por. Gen 11,3) wieża, miała podstawę o wymiarach 90 x 90 m i zapewne zbliżoną wysokość. Była jedną z najwyższych budowli swoich czasów. Składała się z ośmiu tarasów, połączonych schodami, na najwyższym znajdowała się świątynia. Budowla była powodem dumy babilońskich władców, budziła powszechny podziw. Jej nazwa Etemenanki oznacza: "dom [świątynia] podstawy nieba i ziemi". Cóż za pycha!

Film video z komputerową wizualizacją Etemenanki

Psalm 113 - rozważanie

Chwalcie Jah [Alleluja].
Chwalcie, słudzy JHWH,
Chwalcie imię JHWH!
Niechaj imię JHWH będzie błogosławione Odtąd aż na wieki!
Od wschodu słońca aż do zachodu Niech imię JHWH będzie pochwalone.

JHWH jest wywyższony nad wszystkie narody.
Chwała jego sięga nad niebiosa.
Któż jest jak JHWH, Elohim nasz,
Który mieszka na wysokościach I patrzy w dół na niebo i na ziemię?

Podnosi nędzarza z prochu,
A ubogiego wywyższa ze śmieci,
Aby posadzić go z książętami, z książętami ludu swego.
Sprawia, że niepłodna ma dom, Jest matką cieszącą się dziećmi.
Chwalcie Jah [Alleluja]!

Psalm 113 należy do Psalmów Hallelu, a ściślej tzw. małego Hallelu (lub "Hallelu egipskiego") - psalmy te śpiewane były (i są!) w trakcie wieczerzy paschalnej, upamiętniając wielkie dzieła Boże związane z wyprowadzeniem Izraela z Egiptu. Sama nazwa Hallel oznacza pieśni chwały, (hallel - chwalić). W przypadku Psalmu 113 interesujące jest to, że nazwa koresponduje ze strukturą literacką utworu: inkluzją Alleluja (hallelujah) rozpoczynającą i kończącą pieśń. Pod tym względem Psalm ten, jako jeden z dwóch spośród małego Hallelu (psalmy 113-118; drugim jest miniaturowy Psalm 117) przypomina psalmy Hellelu wielkiego (146-150), które wszystkie posiadają taką inkluzję.
Holenderski biblista, jeden z największych współczesnych badaczy Psalmów, Jan Fokkelman wydzielił w tym psalmie cztery podstawowe części na podstawie analizy strof, tzw. colonów (jednostki literackiej mniejszej od wersu, większej od słowa), obserwacji hebrajskiego rytmu oraz analizy gramatycznej. Zauważył, że każda ze strof to inny rodzaj wypowiedzi: pierwsza ma charakter zdania rozkazującego i jest nawoływaniem do uwielbienia (w. 1-2), druga to zdanie oznajmiające (w. 3-4), trzecia to pytanie retoryczne (w. 5-6), całość zamyka strofa czwarta, opisująca Bożą aktywność (w. 7-9).
Inni badacze analizujący ten Psalm skłonni są do podziału na dwie (tak choćby autor podstawowego komentarza do psalmów w języku polskim S. Łach: wprowadzenie - w. 1-3 i osnowa - w. 4-9), a najczęściej na trzy części. Ten trójczęściowy podział wydaje się być najbardziej logiczny.
Zobaczmy: część pierwsza, to wersy 1-3. Jest wielkie wezwanie do uwielbienia Boga. Imię Boże jest tutaj zawarte aż 5 razy. Lud Boży wzywany jest do chwalenia tego imienia (w. 1c), a samo imię ma być błogosławione "odtąd, aż na wieki" (w. 2) oraz "od wschodu, aż do zachodu słońca" (w. 3). "Imię Boże" jest więc kluczowym określeniem fragmentu. Przypomnieć trzeba, że imię w kulturze starożytnego wschodu to nie tylko wpis w metryczce, ale określenie istoty, charakteru i działania osoby, która je nosi. Imię Boże JHWH - "Jestem" opisuje Bożą obecność i wierność.
Część druga, wersety 4-6 opisuje kim Bóg jest. Jest wywyższony ponad wszystkie narody i mieszka na wysokościach. Te określenia wydają się być kluczowe dla tej części.
Część trzecia, czyli wersety 7-9 opisuje co Bóg robi. Wymienieni tutaj "nędzarz" i "ubogi", to określenia paralelne. Czytając ten Psalm w kontekście jego paschalnego zastosowania, możemy widzieć tutaj udręczony lud Boży wychodzący z Egiptu. Pamiętać należy jednak, że może być to aplikacja wtórna, gdyż sam tekst nic o tym nie mówi. Mimo to warto zauważyć schemat odnoszący się do kondycji człowieka: biedny, nędzny znajduje się na dole, ale dzięki Bogu może być wywyższony do książęcej pozycji.
Ten trójdzielny schemat może być wspaniałym modelem do kazania ekspozycyjnego lub krótszego rozważania, złożonego z trzech punktów:

1. wezwania do uwielbienia, ze względu na imię Boże (charakter Boga)
2. uzasadnienia - bo Bóg jest wywyższony
3. uzasadnienia - bo Bóg wywyższa.

Główną myślą całego Psalmu jest oczywiście wezwanie do uwielbienia Boga, bo "któż jest jak Jahwe, Bóg nasz?"